تاریخ در موزه های گیلان ورق می خورد

تاریخ در موزه ها ورق می خورد و هنوز بسیارند کسانی که از دیدن موزه ها لذت چندانی نمی برند و اینان تاریخ را فراموشی معنا می کنند اما برای افرادی با تصورات تاریخی، بهترین موزه های دنیا مانند گنجینه ای گرانقدر و غنی از تاریخ است.

امروز بهترین موزه های دنیا ترکیبی از اطلاعات جذاب و آثار هنری را همزمان در معرض دید گردشگران قرار می دهد که می توان در این راستا به موزه های آرمیتاژ سن پترزبورگ، متروپلیشن آمریکا، موزه قاهره، گالری اوفیتزی فلورانس و لوور فرانسه اشاره کرد. 
‘ گشت و گذار در موزه ها امروز می تواند نخستین وجه سفر قرار گیرد ‘ ، سخن برخی از کارشناسان حوزه برنامه ریزی گردشگری است. آنان معتقدند غنای فرهنگی و تاریخی سرزمین مان به گونه ایست که می توان با گشایش موزه ای عظیم در کشور در سطح جهانی حرف برای گفتن داشت. 
گیلان سراسر همایشی است از تاریخ و طبیعت و موزه های گیلان در اقلیمی متفاوت یکی بر فراز بوته های چای ، دیگری بر بلندای آشیان عقاب ها ، موزه ای در شهرک تاریخی پلکانی که آوازه اش رو به جهانی شدن دارد ، قلعه ای بر فراز هیرکانیان هزاران ساله و چه بسیار تاریخ دیگر که در موزه های گیلان گردشگران داخلی و خارجی را به خود فرا می خواند.

**موزه میراث روستایی گیلان
دیرگاهی نمی گذرد که موزه میراث روستایی در میان جنگل هایی از طبیعت گیلان به تلاش آنانی بنا شده که یادشان به نگاهداشت دانش و فرهنگ پیشینیانشان دلخوش است.
اندیشه ایجاد موزه میراث روستایی گیلان برای نخستین بار پس از زمین لرزه ۱۳۶۹ گیلان – زنجان از سوی دکتر محمود طالقانی مطرح و عملیات ساختمانی موزه در اردیبهشت ۸۴ آغاز شد و گام به گام پیش رفت تا امروز که از مجموع ۹ فاز تعریف شده، هفت فاز آن افتتاح و هر سال میزبان گردشگران داخلی و خارجی بسیار می شود.
بر اساس مطالعات انجام شده در گیلان که یکی از کوچکترین استان های کشور است، ۹ حوزه سرشاخه فرهنگی – معماری شناسایی شده که میراث مادی (معماری، صنایع دستی، پوشش محلی و …) و میراث معنوی (آداب و رسوم، باورها و ارزش ها) هر یک از این حوزه ها در قالب یک روستا در محل موزه طراحی، بازسازی و گام به گام تا تکمیل پیش می رود.
مسیری در امتداد جاده و بر بلندای شالیزار و رود را که طی کنی؛ سقف هایی مخروطی از ساقه های طلایی برنج و چوب در میان جنگل پدیدار می شود. هدیه موزه میراث روستایی گیلان به گردشگران، حلاوت ساعتی زندگی در یک قرن گذشته است که خالی از هرگونه هوار شهر به انسان آرامش می بخشد.
کسانی که فضای ناب روستا را تجربه کرده اند، خاطره های خوش آن را به یاد می آورند و درمی یابند که با غرق شدن در فناوری و صنعت، چه به حال روزهای خوش و خالص گذشته خویش آورده اند و نسل جدید نیز با کسب نشاط در روح خود، معنی پاک روستا را تجربه می کنند.
موزه میراث روستایی گیلان بنا شده در فضای جنگلی، میراث روستایی از زندگی یکصد سال گذشته روستائیان گیلانی را به گونه ای به نمایش گذارده که امروز گاه مقصد سفر برای برخی از گردشگران تلقی می شود . 
موسس و بنیانگذار موزه میراث روستایی گیلان می گوید: عملکرد موفق موزه میراث روستایی گیلان در مراحل مختلف مطالعات و عملیات اجرایی بویژه در مرحله واچینی و دوباره چینی خانه های روستایی که در نوع خود برای نخستین بار در کشور انجام می شود ، تا حدود زیادی متأثر از جذب و مشارکت واقعی استادکاران و کارگران روستایی بوده است. 
دکتر محمود طالقانی به نقل از یکی از مشاوران ارشد پروژه که خود بنیانگذار و موسس بزرگترین اکوموزه های اروپا در آلزاس فرانسه است و تجربه ۳۵ساله در واچینی و دوباره چینی خانه های روستایی دارد، می افزاید : در ابتدای همکاری با موزه میراث روستایی گیلان بر این باور بوده که حداقل دوسال وقت لازم است تا معماران و مهندسان پروژه بتوانند با ابعاد مختلف دانش واچینی و دوباره چینی به طور کامل آشنا شوند اما با کمال تعجب آنان توانستند در مدت کمتر از یکسال به مرحله ای از شناخت در عملیات واچینی و دوباره چینی دست یابند که خود او بیش از پنج سال وقت صرف آن کرده است. 
وی معتقد است: آنچه از نظر گرودوهل بیشتر به یک معجزه شبیه است تا واقعیت؛ تنها از رهگذر سرعت بخشیدن به بومی کردن این دانش و تجربه بوده؛ امری که بدون مشارکت و دخالت همه جانبه و واقعی استادکاران و کارگران بومی مقدور نمی شود. 

**موزه رشت
موزه رشت با قدمتی بیش از یکصد سال متعلق به میرزا حسین خان کسمایی یکی از یاران میرزا کوچک خان است که در اواخر دهه ۴۰ شمسی توسط وزارت فرهنگ و هنر وقت برای تبدیل به موزه خریداری شد. 
در بخش باستان شناسی این گنجینه به کمک یک گور بازسازی شده از نحوه تدفین تا نوع چیدمان اشیاء در مقابر مطرح می شود. در ویترین های این بخش اشیاء بسیاری که حاصل حفاری و گویای تمدن درخشان این استان است، به نمایش درآمده است.

** موزه تاریخ چای 
موزه تاریخ چای در میان تپه ای مملو از بوته های چای استوار شده؛ بنای موزه و آرامگاه محمد میرزا قوانلو ملقب به کاشف السلطنه است و یکی از جاذبه های گردشگری شهرستان لاهیجان به شمار می رود. 
آرامگاه کاشف السلطنه، موزه ای بر فراز بوته های چای همیشه توأم با شایعه ای بود؛ کاشف، دانه گیاه چای را در عصایش پنهان کرد و از هندوستان به ایران آورد.
بیست و هشتم اردیبهشت ماه روز جهانی موزه و آغاز هفته میراث فرهنگی بهانه ای شد تا بدانیم محمد میرزا قاجار قوانلو لقب یافته به کاشف السلطنه – پدر چای ایران – نه تنها دانه های چای را در عصایش پنهان نکرد بلکه خود با افتخار زمینی در هند خریداری کرد و فرایند کشت را کامل آموخت و سه هزار اصله نهال چای را قانونی وارد کشور کرد و در نقطه نقطه سرزمینش کشت تا در لاهیجان، دانه های آرامش بخش چای جان گرفت. 
موزه چای شامل سه بخش است؛ طبقه پایین ابزار و وسایل آداب چای تاکنون به قدمت بیش از یکصد سال، طبقه دوم مردم‌شناسی و طبقه سوم آرامگاه پدر چای ایران. 
این موزه در دو طبقه و یک برج به معرفی ابزار و ادوات مصرف چای و اسناد متفاوتی می پردازد و همچنین مراحل کشت ، برداشت و نگهداری و پرورش بوته چای و فرآوری و آماده سازی برای عرضه در غرفه های متعدد مطرح شده است. 
برای ارج نهادن به زحمات کاشف السلطنه (پدر چای ایران) مقبره را با سبک معماری خاصی بنا نهادند؛ این مجموعه در سال ۱۳۷۳ تبدیل به موزه شده است. 
همینک که این آرامگاه درمسیر راه گردشگری – بام سبز لاهیجان – قرار گرفته در هر زمان از فصل گردش، گردشگران بسیاری را به‌سوی خود می خواند. 

**موزه سوباتان
سوباتان در ارتفاع دو هزار متری از سطح دریا قرار گرفته و بهمن جلیلی در هیبت یکی از چهره های گردشگری گیلان، زنگ زمان را به صدا درآورده و با نگاهی فراخ در این منطقه سخت نورد بهشت گونه، موزه عشایر ایجاد کرده است.
گروه خبری ایرنا گیلان بدین سبب، در آستانه ۲۸ اردیبهشت ماه – روز جهانی موزه – به دعوت یکی از مجموعه داران عشایری استان به سوباتان، سرزمینی بر فراز آشیان عقاب ها راهی شد.
می بایست رشت را به سوی غرب گیلان طی می کردیم و در گذر از مسیر جنگل های مه آلود، در شهرستان تالش به بهمن جلیلی – دانش آموخته حقوق و از مدرسان دانشگاه که امروز به یکی از چهره های گرشگری گیلان تبدیل شده و آماده می شود تا با مجموعه عشایری اش به کشورهای دور سفر کند – می پیوستیم تا با خودرو سخت نورد او ، راهی سوباتان شویم.
راه به سوی ارتفاع نهادیم؛ راه خاکی و پیچ در پیچ است اما جلیلی که به همراه خانواده میزبان گروه ایرناست، در قامت راهنمایی مسلط فارغ از تکان های شدید ماشین در نورد سنگ های سخت، توضیح می دهد: امروز سوباتان در هندسه گردشگری گیلان به بهشت ایران زمین شهرت یافته و هر ساله هزاران گردشگر داخلی و خارجی را با بسته ای از انواع گردشگری تخصصی میزبان می شود.
جلیلی توضیح داد: هیچ گاه و هیچ گاه دزدی در سوباتان رخ نداده و ذوقم آن گاه شکفت که گروه توریستی فوق تخصصان سوئدی پس از بازدید از موزه، شروع به کف زدن گروهی کردند و گفتند: نخستین موزه ای است که زندگی واقعی یک قوم را لمس کردیم.
چوب های سرخدار و درخت گیلاس جنگلی که در گذر زمان به چرم می مانست، ادواتی را ساخته بود که اگرچه در سالیان دور سختی زندگی هموار می کردند اما امروز کلامی از تاریخ بودند و صدای زمان از هریک از آنان به گوش می رسید.
در کهن سرای سوباتان بر تاریخ و قدمت دست کشیدیم و با دیدن پیه سوز چند صد ساله مطالعه و جا کتابی که به خورجینی کوچک می مانست، دانستیم ایرانیان هماره با کتاب و فرهنگ عجین بوده اند و کاش این فرهنگ در سرزمینمان جان گرفته و مستدام بماند.
معماری بومی سوباتان به سه عنصر چوب ، کاهگل و سنگ استوار است و خوشبختانه بدلیل سختی راه این ییلاق گیلان تا حدودی از هجوم تخریبگر گردشگران درامان مانده اما کاش! اجازه ندهند معماری بومی این سرزمین آلوده شهرنشینی شود.

**قلعه رودخان
در میان همه گیرایی های گیلان، دژ رودخان در مسیر ماسوله بر فراز جنگل های هیرکانی هزاران ساله به جا مانده از دوره سلجوقویان، استوار و سهمگین نظاره گر سده ها و هزاره هاست که برای رسیدن به آن از رشت، می بایست تونلی از درختان آزاد جاده فومن را طی کرد و در هیاهوی رود و جنگل های انبوه نزدیک به یک هزار پله را پشت سر نهاد تا به قلعه ای استوار رسید. 
این دژ نظامی به اسامی دیگری چون قلعه حسامی، قلعه هزار پله و قلعه سگسگال نیز معروف است؛ وسعت بنا ۲.۶ هکتار بوده و از سه بخش اصلی شرقی، میانی و غربی تشکیل شده و طول باروی قلعه یک هزار و ۵۰۰ متر و ارتفاع آن بین پنج تا ۱۲متر متغیر است؛ باروها و برج های متعدد قلعه با مصالح سنگ، آجر و ملات آهکی ساخته شده اند و این اثر ارزشمند ملی به شماره ۱۵۴۶ و در تاریخ سی ام مردادماه سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 
بنا به گفته کارشناسان، آموزش و فرهنگ سازی ، برنامه ریزی منسجم ظرفیتی بازدیدکنندگان ، مکانیزه نمودن موزه های کشور و سیاست های تشویقی دولت می تواند عواملی اثرگذار در راستای توسعه گردشگری از طریق موزه ها تلقی شود اما در استان گیلان که با توجه به ظرفیت ها و توانمندی های طبیعی، تاریخی و فرهنگی می تواند به عنوان یکی از قطب های گردشگری کشور تلقی شود، شاید در سال هایی نه چندان دور و کمتر از شمارش انگشتان دست گردشگری تنها در دریا و جنگل این سرزمین خلاصه می شد اما امروز در راستای توسعه و رونق صنعت گردشگری توانمندی های بسیاری در این حوزه برای استان تعریف شده که موزه ها می تواند بُعدی از آن باشد. 
۹ موزه در گیلان فعال است که گنجینه رشت، موزه میراث روستایی گیلان، موزه تاریخ چای ایران (لاهیجان)، موزه نمایشگاه اسناد تاریخی رودبار، موزه فومن و بنای تاریخی قلعه رودخان از جمله موزه ها و اماکن تاریخی این اداره کل هستند.
بیست و هشتم اردیبهشت ماه روز جهانی موزه نامگذاری شده و موزه های متعدد گیلان در اقلیمی متفاوت گردشگران داخلی و خارجی را میزبان می شوند.
گزارش از مرضیه ضامن